“Những đứa trẻ chín ép” hay hệ quả của nhịp sống quá công nghiệp

Chúng ta phải thẳng thắn thừa nhận: Sự hối thúc của chúng ta đi kèm với sự thiếu kiên nhẫn. Vì sao? Vì việc hối thúc phản ánh các giá trị văn hóa, ví dụ như văn hóa đúng giờ, quan niệm về những Siêu nhi đồng trưởng thành về tất cả các phương diện nhận thức, cảm xúc và viện đến các giá trị đó người ta sẽ biện hộ cho việc hối thúc trẻ. Việc hối thúc diễn ra đối với cả thai nhi, trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, tới thanh thiếu niên. Ví dụ như, với thai nhi là các chương trình và thiết bị được thiết kế để tạo ra các mô thức âm thanh cho chúng lần đầu tiên được trải nghiệm một quy trình học tập có trình tự. Với trẻ sơ sinh là những chương trình “lapware” giúp trẻ bước đầu làm quen đầy hứng khởi với sự biến đổi diễn ra trên màn hình. Với trẻ nhỏ là các chương trình truyền hình, các trò chơi điện tử. Thay vì chơi ngoài trời chúng sẽ ngồi lỳ trong nhà, dán mắt vào màn hình. Chính là lúc này đây, trẻ đã không còn được nhìn nhận từ một mối quan tâm nào mang tính an sinh, mà bị coi như một đối tượng người tiêu dùng, người ta chỉ nhìn chúng từ góc độ động cơ lợi nhuận. Tuổi thơ đã bị thương mại hóa. Hơn bao giờ hết, các bậc cha mẹ đang chịu áp lực phải sắp xếp quá nhiều hoạt động vào thời gian biểu của trẻ, trong đó có thể có những hoạt động không phù hợp với độ tuổi. Vì họ sợ nếu không làm vậy, con họ sẽ bị tụt hậu. Cộng thêm các áp lực thi cử ngày càng gia tăng. Việc thi cử được sử dụng ngày càng nhiều và được coi là tiêu chí đánh giá nhận vào trường, cho lên lớp. Việc mở rộng giáo trình xuống các lớp dưới, ngày học và năm học dài hơn và bài tập về nhà nhiều hơn trở thành một cách thúc ép để trẻ “bộc lộ” những năng lực Siêu nhi đồng. Chúng ta sẵn sàng hợp lý hóa những áp lực chúng ta đặt lên vai trẻ thành những gì thực sự có lợi cho trẻ. Nếu như trước đây chúng ta cho rằng trẻ là những cây non đang lớn cần tới sự chăm sóc hướng dẫn của người lớn, cần một môi trường xã hội thuận lợi cho việc nuôi dạy và giáo dục trẻ một cách lành mạnh, thì giờ đây, chúng ta cho rằng trẻ trưởng thành hơn thế, chúng là những Siêu nhi đồng. Chúng đã sẵn sàng để đáp ứng với tất cả vấn đề của cuộc sống. Đối với cha mẹ, việc tin rằng trẻ có những năng lực “siêu nhiên” như vậy sẽ là một cách để họ giải tỏa cảm giác tội lỗi, lo lắng bồn chồn vì việc đã không thể dành nhiều thời gian, sự quan tâm cho trẻ, hay thúc ép trẻ tham gia vào quá nhiều hoạt động theo cái gọi là trào lưu chung, vì “các bạn làm được, con mình cũng làm được”.

Trong cuốn sách này chúng ta sẽ bắt gặp những đứa trẻ đáng thương phải gồng mình
lên trước các áp lực học hành, trước nạn bắt nạt học đường, phải cố để tỏ ra hoàn hảo, hay
thậm chí để trở thành “chị Thanh Tâm” cho những ông bố, bà mẹ của chúng. Chúng ta thường
cho rằng trẻ không có cảm xúc giống như mình, điều đó vô hình chung làm gia tăng áp lực hối
thúc của chúng ta lên trẻ. Khi chúng ta vội vã, chúng ta đôi khi quên mất rằng cần phải đối xử
lịch sự và quan tâm đến cảm xúc của trẻ. Những điều đó sẽ khiến suy nghĩ của trẻ về lòng tin,
lòng tốt, sự an toàn và nhân từ khoan dung của thế giới này bị tổn hại. Và không may thay, trẻ
em không thể cải thiện tình trạng của chính mình. Chúng không thể kêu đòi quyền lợi cho bản
thân. Chúng chỉ có thể nổi loạn, trở nên bướng bỉnh, “bất kham”, trốn học, bỏ học, gây gổ,
đánh nhau, thậm chí rơi vào các tệ nạn như sử dụng chất gây nghiện, tham gia vào các hoạt
động có nguy cơ rủi ro cao như đua xe, phóng nhanh vượt ẩu v.v.

Vậy, người lớn chúng ta có thể làm gì? Thay vì bị cuốn vào cái guồng của cuộc cách mạng thông tin, chúng ta hãy thử tách mình ra, tìm kiếm trong đó những gì có lợi cho trẻ. Ví dụ như việc thiết kế các chương trình máy tính phù hợp với năng lực và phong cách học tập khác nhau ở từng trẻ, sẽ đáp ứng được những điểm khác biệt cá nhân theo những cách mà sách giáo khoa không làm được. Thay vì để con trẻ dán mắt vào màn hình, hãy trò chuyện với chúng, hát cho chúng nghe, chơi cùng chúng với sự quan tâm trìu mến. Thay vì biến chúng thành những người bạn bất đắc dĩ để trút bầu tâm sự về những lo lắng âu lo của bản thân, chúng ta nên thành thật hơn trong việc tách biệt các nỗi lo của mình, và thận trọng hơn để không áp đặt thêm những căng thẳng thông qua việc phóng chiếu những lo lắng ấy lên trẻ.

Và đừng quên quyền được vui chơi của trẻ, vì “xét cho cùng một tuổi thơ đầy vui chơi là quyền cơ bản nhất của trẻ em”. Thay vì kỳ vọng và đặt áp lực lên vai chúng, hãy học cách đợi chờ. Chỉ khi thật sự biết đợi chờ, chúng ta mới nghe được những lời bộc bạch, những tâm tư, tình cảm của con trẻ và cả những phát kiến vĩ đại của chúng về mặt nhận thức, tư duy. Trẻ con cần thời gian. Cũng như trái cây cần nắng, gió. Đủ nắng, đủ gió, đủ yêu thương cây sẽ cho trái ngọt.

TÁC GIẢ
David Elkind sinh năm 1931 là nhà tâm lý học và nhà giáo dục người Mỹ. Các công trình của ông tập trung vào nghiên cứu nhận thức, tri giác và sự phát triển về mặt xã hội ở trẻ
em và thanh thiếu niên, cũng như những nguyên nhân và tác động của những áp lực căng thẳng lên chúng. Ngoài tác phẩm Những đứa trẻ chín ép (The hurried child), ông còn rất nhiều nghiên cứu nổi tiếng khác về lĩnh vực này như: Tái phát kiến tuổi thơ (Reinventing childhood), Tất cả đều trưởng thành và không có chốn nào để đi (All grow up and no place to go) v.v.

Sinh viên Việt Nam