Khi cái đẹp dẫn đến tự hủy

Mishima Yukio (1925-1970) – một trong những cây đại thụ của văn học Nhật Bản. Ông để lại cho hậu thế vô số tiểu thuyết, kịch và truyện ngắn, nổi bật trong đó là Khao khát yêu đương (1950), Chết giữa mùa hè (1952), Tiếng triều dâng (1954), Kim Các tự (1956)…

Những sáng tác của ông thường gắn cái đẹp với lối suy nghĩ “muốn lưu giữ vẻ đẹp mãi mãi chỉ có cách hủy hoại vẻ đẹp ấy đương lúc huy hoàng nhất”.

Tác phẩm nổi tiếng của Mishima. Ảnh: Hiểu Yên.

Biểu tượng của cái đẹp

Kim Các tự được viết dựa trên một sự kiện có thật xảy ra vào năm 1950, cả nước Nhật chấn động trước tin ngôi chùa hơn 500 năm ở Kyoto bị một tiểu tăng thiêu rụi. Trong tiểu thuyết của Mishima, kẻ đốt phá tên là Mizoguchi, một chàng trai nói lắp, có khuôn mặt xấu xí, sống khép kín, xa lánh thế giới xung quanh.

Ngay từ khi còn nhỏ, Mizoguchi đã được người cha là trụ trì truyền dạy rằng Kim Các tự là vẻ đẹp quyến rũ nhất trần gian. Nét đẹp diễm lệ ấy như ám thị vào tâm trí Mizoguchi, nhắc nhở cậu Kim Các tự là hiện thân của vẻ đẹp không gì sánh bằng.

Cũng giống bao nhân vật trong tiểu thuyết của Mishima, Mizoguchi bị dày vò bởi những lý tưởng không thể chạm tay với. Ngày ngày chàng trai bỏ mặc công việc tu tập, chỉ chuyên tâm vào ngắm nghía ngôi chùa. Kim Các tự đã trở thành tiêu chuẩn để cậu quy chiếu về cái đẹp.

Nhưng hiện thân của cái đẹp xung quanh Mizoguchi đều không có kết cục tốt lành. Minh chứng đầu tiên là cô y tá Uiko, một cô gái đẹp đến mức Mizoguchi phải trốn sau lùm cây canh lúc cô gái đi qua.

Giống Kochan trong Lời tự thú của chiếc mặt nạ, Mizoguchi chẳng giỏi ăn nói, thành ra nhận lại chỉ là sự khinh khi từ cô gái trẻ. Nhục nhã, cậu ôm lòng hận rồi nguyền cho Uiko chết đi. Khi cô y tá bị bắt quả tang gian díu với một quân nhân đào ngũ, Mizoguchi đã rất hả hê, đúng như những gì cậu mong muốn. Cảnh tượng thi thể của Uiko và người tình, đặc biệt là gương mặt “chối bỏ thế giới” đã khắc sâu vào trong trí nhớ của Mizoguchi.

Người thứ hai liên quan đến Mizoguchi là cậu bạn Tsurukawa, một thầy tu khá giả. Cậu ta đến chùa chỉ để tu tập trong thời gian ngắn rồi sẽ về thừa kế ngôi chùa của cha cậu. Tsurukawa là một chàng trai ưa nhìn, nói năng lưu loát, như một tấm gương phản chiếu những gì mà Mizoguchi khao khát. Cái đẹp, cái khao khát ấy cũng không thể kéo dài, đúng như những gì Mizoguchi ám ảnh. Cái đẹp không thể tồn tại mãi mãi, cái đẹp cần phải giải thể. Kim Các tự cũng không nằm ngoài quy luật chung ấy.

Tác phẩm kinh điển của Mishima. Ảnh: Nhã Nam.

Quan niệm của Mishima về cái chết

Tại sao cái đẹp cần phải đi tới chỗ tự hủy hoại? Quan niệm duy mĩ cực đoan này từ lâu đã lặp đi lặp lại trong các tác phẩm của Mishima.

Cái chết lúc thì bạo liệt, dữ dội như của chàng quân nhân Shinji trong Ưu quốc, lúc lại “nhẹ như cánh hoa anh đào” trong Chết giữa mùa hè, khi “cả nhà giờ đã quen với cái chết và cũng như những ai đã quen với một tật xấu, họ bắt đầu cảm thấy mình không còn phải e dè gì đối với cuộc sống nữa”.

Cái chết chính là một sự giải thoát và giác ngộ. Sinh thời, Mishima từng chụp bức hình mô tả thánh Sebastian bị tên bắn chết và sau này, chính ông cũng chọn cách mổ bụng tự sát, như một cách lưu giữ hình ảnh đẹp nhất của mình ở nhân gian.

Mizoguchi có thực sự si mê Kim Các tự không? Chắc chắn là có. Cậu ta từ bé đến lớn đều say đắm ngôi chùa vàng, đến nỗi sau này, lúc gần gũi với phụ nữ, hình ảnh Kim Các tự cũng hiện lên ám ảnh.

Hình ảnh Kim Các tự trong bộ phim về Mishima A life in four chapters. Ảnh: metrograph.

Mizoguchi càng đem lòng si mê ngôi chùa vàng thì suy tư về việc đốt phá như hạt giống của cái ác, gieo mầm trưởng thành mạnh mẽ. Ý định đốt chùa được nung nấu khi những cuộc tấn công nhắm vào Nhật Bản diễn ra thường xuyên hơn. Khác với Herostratos hy vọng đốt đền thờ thần Artemis để lưu danh muôn thuở, Mizoguchi phóng hỏa đốt Kim Các tự, chính là một cách bảo vệ báu vật của đời mình – một nàng thơ trong trắng không thể bị vấy bẩn bởi ngoại lai.

Cái đẹp không nằm trong vật chất mà nằm trong suy nghĩ, cái đẹp ở ảo mộng thì tuyệt mĩ hơn ngoài đời. Những suy nghĩ đó cùng yếu tố khách quan khiến Mizoguchi phải phá hủy tín ngưỡng mà cậu ta thờ phụng bao lâu nay. Trong đêm tối, Kim Các tự hiện ra lung linh, với vẻ hoàn hảo chưa từng có và vẻ đẹp ấy từ nay sẽ chẳng còn ai có thể diện kiến. Mizoguchi ngắm nhìn cái đẹp thật thỏa thuê rồi châm lửa đốt chùa, dùng chính thân thể cậu giấu đi cái đẹp. Kim Các tự sẽ trường tồn trong tâm hồn của kẻ tôn thờ.

Câu chuyện bi ai của một chàng trai khiếm khuyết đưa ra chiều sâu triết học và thiền định theo nhiều cách khác nhau, ở bất cứ góc độ nào độc giả cũng sẽ tìm thấy câu trả lời cho mình. Gắn cái đẹp với hình ảnh những bông hoa ác, Mishima chọn con đường đi khác biệt so với người thầy Yasunari Kawabata của mình khiến nhiều người tranh luận nhưng không ai có thể phủ nhận tầm ảnh hưởng của ông đối với văn chương thế giới.